insan Ve Kültür - Bozkurt Güvenç

- Insanların ve toplumların, birbirlerine neden benzedigl ya da benzemediği, insanların ve toplumların neden ve nasıl değiştiği, glbl sorular, tarihin ve in- sanı konu edinen sosyal beşeri bilimnlerin en güç sorunları arasında yer alır. Geçen yüzyılın ortalarına kadar, filozofların ve düşünürlerin bu tür sorulara verdiği cevaplar birkaç başlık altında veya grupta toplanıyordu: Tanrı onları öyle (farklı) yaratmıştır-teolojik açıklama; «Irkları veya renkleri farkıdır»-irksal açıklama; «Akılları veya ruhları (esprileri) farklıdır»psikolojik açıklama; Tarihleri ve töreleri farklıdır-tarihi ya da etnolojik açıklama; •Üzerinde yaşadıkları doğal çevre farklıdır» -coğrafi açıklama; «Ekonomileri (üretim ilişkileri) farklıdır»ekonomik açıklama; «Aile, din ve eğitim sistemleri farklıdır. -sosyolojik açıklama; «Yönetim ve hukuk sistemleri farklıdır» -siyasal açıklama. İnsanlar ve toplumlarla ilgili sorulara verilen yukardaki cevaplar ya da bunlara benzeyen öteki cevaplar, soruna nedensel ya da evrensel bir açıkla- ma getirmemiş, ancak yeni ve başka sorulara yol açmışlardır: «Akıl ve ruhlar; üretim-tüketim ilişkileri; dil, din ve eğitim sistemleri; yönetim biçimleri ve hukuk kuralları neden farklıdır?» Eğer bütün insanlar aynı «Adem Baba» ile «Havva Ana»nin torunları ise neden ve nasıl farklılaştılar? Eğer başka türlerden geliyorlarsa, Tanrı onları neden farklı yarattı? Yer, yöre ve iklim gibi coğrafya değişkenleri, bireysel ve toplumsal farklara sebep oluyorsa, aynı iklim kuşağında yaşayan komşu top- lumlar neden birbirine benzemiyorlar? Bütün bireysel ve toplumsal farklar soyaçekim kuralları yani genetik ve biyolojik etkenler belirliyorsa, görünürde aynı ırktan olan veya aynı soydan gelen toplumlar arasındaki sosyal/kültüre ve psikolojik farklar nasıl açıklanabilir? Geçen yüzyılın ortalarında, bir tarih felsefesi olarak başlayan ve bir taril bilimi olarak gelişen antropoloji (insan bilimi), yukardaki temel sorulara, ge leneksel açıklamaların birçoğunu aynı zamanda ve bir arada içine alan, ku ram düzeyinde bir kültür kavramı ile cevap vermeye çalışmıştır: «Insanlar benzerler, çünkü kültürleri benzer; Insanlar benzemezler, çünkü kültürleri farklıdır; Insanlar değişirler, çünkü kültürleri değişmektedir.